Nếu bạn hỏi những người dùng PC về hệ điều hành dễ tiếp cận nhất vào những năm 2010, cái tên Linux gần như sẽ không bao giờ xuất hiện. Trong nhiều thập kỷ, các bản phân phối Linux thường bị người dùng máy tính phổ thông e dè vì những vấn đề như driver không tương thích, hiệu suất kém và đường cong học tập dốc, khiến cho chỉ những chuyên gia “vọc vạch” mới có thể thực sự hòa mình vào hệ sinh thái Linux.
Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã khác rất nhiều so với trước đây. Trong vài năm trở lại đây, hệ sinh thái Linux đã trở nên thân thiện và dễ sử dụng hơn bao giờ hết. Từ khả năng chơi game ấn tượng đến quyền riêng tư tốt hơn, có rất nhiều lợi ích khi chuyển sang một bản phân phối Linux vào thời điểm này. Cho dù bạn là người từng thất vọng với các bản Linux “cồng kềnh” của ngày xưa, hay chỉ là một người dùng thông thường muốn rời bỏ Windows 11 đầy rẫy phiền toái, bài viết này của congnghe360.net sẽ thuyết phục bạn nên cho hệ điều hành Linux một cơ hội.
6. Vô vàn bản phân phối (Distro) để lựa chọn
Từ phổ biến đến độc đáo, phù hợp mọi nhu cầu
Trong vài thập kỷ qua, kernel Linux đã được tận dụng để tạo ra vô số các bản phân phối khác nhau, mỗi bản mang đến những tính năng, giao diện và bộ ứng dụng riêng biệt. Có những hệ điều hành đa năng như Fedora, Linux Mint và Debian (cùng với các bản phân phối phái sinh từ chúng), kết hợp trải nghiệm ổn định, giao diện người dùng đẹp mắt và khả năng tương thích tốt với hầu hết các gói và công cụ bạn cần cho công việc hàng ngày.
Đối với những người sẵn sàng đánh đổi một chút ổn định để tiếp cận các gói phần mềm mới nhất, bạn có thể tìm đến các bản phân phối “tiên phong” như Arch Linux và openSUSE. Ngoài ra, bạn cũng sẽ tìm thấy các bản phân phối phục vụ người dùng chuyên biệt, chẳng hạn như DietPi siêu hiệu quả và Kali Linux – “cậu bé vàng” của cộng đồng an ninh mạng. Khi đi sâu hơn vào “tảng băng chìm” Linux, bạn sẽ bắt đầu gặp những bản phân phối ít được biết đến hơn, một số thậm chí còn độc đáo đến mức khó tin. Kết hợp bộ sưu tập distro khổng lồ này với việc hầu hết chúng đều hỗ trợ chức năng Live OS, cho phép bạn trải nghiệm thử bản phân phối trước khi cài đặt, bạn chắc chắn sẽ tìm thấy một bản phù hợp với sở thích của mình.
Máy tính xách tay Framework chạy Hyprland trên Arch Linux, hiển thị công cụ Neofetch, minh họa khả năng tùy biến và đa dạng của các bản phân phối Linux.
5. Bảo mật và quyền riêng tư vượt trội
So với Windows, rõ ràng là vậy
Windows đã không còn là hệ điều hành an toàn hoặc riêng tư nhất trong nhiều năm. Với những quảng cáo xâm phạm, tính năng Recall “ác mộng” về bảo mật và việc thu thập dữ liệu người dùng một cách tích cực, Windows 11 hoàn toàn không phải là lựa chọn lý tưởng cho những người dùng quan tâm đến bảo mật và mong muốn quyền riêng tư tối đa. Bỏ qua một vài bản phân phối không an toàn, hệ sinh thái Linux tự hào có một loạt các tính năng bảo mật và quyền riêng tư mạnh mẽ.
Trước hết, Linux tuân thủ một mô hình đặc quyền người dùng nghiêm ngặt và buộc bạn phải chuyển sang người dùng root mỗi khi bạn muốn sửa đổi các thư mục hệ điều hành, dịch vụ và các thành phần khác. Mặc dù vẫn có những lỗ hổng trong mã nguồn Linux, nhưng bề mặt tấn công cho phần mềm độc hại trên hệ điều hành nguồn mở (FOSS) này nhỏ hơn rất nhiều. Như thể điều đó là chưa đủ, các bản phân phối Linux còn có thể được tăng cường bảo mật hơn nữa bằng cách sử dụng các module bảo mật SELinux và AppArmor. Cá nhân tôi thấy khía cạnh tuyệt vời nhất của Linux là hệ điều hành này không chủ động theo dõi tôi hay cố gắng thu thập thông tin cá nhân từ PC của tôi.
4. Khắc phục sự cố dễ dàng hơn
Tất cả nhờ vào Linux Terminal
Điểm này thoạt nghe có vẻ mâu thuẫn với lẽ thường, nhưng hãy để tôi giải thích. Việc khắc phục sự cố trên Windows thường đòi hỏi bạn phải “săn lùng” qua hàng loạt menu, nút gạt và tùy chọn cho đến khi bạn tìm thấy vấn đề đang gây khó chịu cho máy tính của mình. Hoặc tệ hơn là bỏ cuộc hoàn toàn và chấp nhận số phận. Nhiều mã lỗi trên Windows gần như vô dụng, và nhật ký hệ thống cũng vậy.
Nếu bạn đang sử dụng một bản phân phối đa năng, nhật ký hệ thống trong terminal có thể cung cấp cho bạn thông tin chi tiết về những gì đang ảnh hưởng đến hệ thống Linux của bạn. Việc giải quyết chúng cũng thường rất dễ dàng. Thay vì phải “cày cuốc” một cách vô thức qua hàng loạt ứng dụng khắc phục sự cố tự động, menu hoặc tệp đăng ký, bạn có thể chỉ cần chạy một vài lệnh terminal đơn giản. Với tư cách là một người thường xuyên “phá hỏng” các dịch vụ, ứng dụng và (đôi khi) cả hệ điều hành khi làm việc với các dự án, tôi có thể xác nhận rằng Linux dễ khắc phục sự cố hơn rất nhiều nhờ tài liệu phong phú và tính chất “terminal-heavy” của nó.
Ảnh chụp màn hình terminal Linux hiển thị các dòng lệnh cài đặt NVM trên Ubuntu, minh họa khả năng khắc phục sự cố và quản lý hệ thống hiệu quả bằng dòng lệnh.
3. Tùy chỉnh không giới hạn
Mọi khía cạnh của bản phân phối yêu thích đều có thể điều chỉnh theo ý bạn
Không giống như các đối thủ, các bản phân phối Linux có khả năng tùy biến rất cao – đến mức bạn có thể thay đổi toàn bộ giao diện của hệ điều hành để phù hợp với sở thích cá nhân. Các bản phân phối Linux thường gói gọn các biểu tượng, widget, thanh công cụ và các yếu tố giao diện đồ họa (GUI) khác vào các môi trường desktop. Tùy thuộc vào gu thẩm mỹ và cấu hình PC của bạn, bạn có vô số lựa chọn để chọn, từ LXDE tiết kiệm tài nguyên đến KDE Plasma đẹp mắt và giàu tính năng.
Ngay cả sau khi chọn môi trường desktop, bạn vẫn có thể tinh chỉnh các yếu tố GUI của nó theo ý muốn. Sau đó, bạn có các ứng dụng widget và trình quản lý cửa sổ, có thể làm cho bản phân phối của bạn trở nên nổi bật hơn nữa. Và tôi thậm chí còn chưa đề cập đến các tinh chỉnh kernel, tiện ích mở rộng shell và trình giả lập terminal mà bạn có thể sử dụng để làm phong phú thêm chức năng của bản phân phối.
2. Hỗ trợ driver tốt hơn đáng kể
So với một thập kỷ trước, mọi thứ đã thay đổi rất nhiều
Trước khi tôi dấn thân vào thế giới “đổi distro” (distro-hopping), tôi đã nghe rất nhiều câu chuyện kinh dị về các vấn đề tương thích phần cứng đến nỗi tôi chưa bao giờ cố gắng cài đặt một bản phân phối Linux. Cho đến vài năm trước, các hệ điều hành Linux nổi tiếng với driver lộn xộn. Các driver cho các thành phần không dây và GPU, đặc biệt, là một nỗi đau khi cấu hình trên máy Linux, và tôi vẫn còn nhớ những vấn đề tôi gặp phải khi cài đặt driver chính xác cho chiếc Lenovo Z51-70 cũ của mình trên Debian vào năm 2016.
Tuy nhiên, tình hình hiện nay đã khác hoàn toàn, vì hầu hết các thiết bị, thiết bị ngoại vi và linh kiện PC đều hoạt động mà không gặp vấn đề gì trên một bản phân phối Linux thông thường. Thậm chí, cả các hệ thống ARM và RISC-V cũng kết hợp tốt với Linux, điều mà tôi không thể nói về Windows.
1. Tương thích ứng dụng và game mạnh mẽ
Bạn có thể chơi hầu hết các game mà không bị giảm FPS đáng kể
Nếu phải chỉ ra thời điểm Linux trở thành một lựa chọn xứng đáng cho người dùng phổ thông, tôi sẽ nói đó là sau khi Valve bắt đầu phát triển lớp tương thích Proton. Trong vài năm qua, Valve đã dồn mọi nỗ lực để biến Proton thành một lựa chọn khả thi cho các game thủ. Và trong một diễn biến bất ngờ, có thể chơi hầu hết các tựa game bán chạy nhất (ngoại trừ một số game multiplayer nhất định) trên các PC chạy Linux – một tuyên bố mà nếu tôi nói ra trước cuối những năm 2010 thì có lẽ tôi đã bị đưa vào bệnh viện tâm thần.
Về mặt ứng dụng, đã có những tiến bộ lớn trong các công cụ năng suất và sáng tạo trên Linux. Các dịch vụ FOSS bạn sẽ tìm thấy trên Linux không chỉ có thể cạnh tranh trực tiếp với các đối tác trả phí trên Windows, mà thậm chí còn vượt trội hơn về giá cả, hiệu suất và chức năng.
Màn hình hiển thị giao diện của Inkscape và Krita, hai ứng dụng chỉnh sửa đồ họa mã nguồn mở mạnh mẽ có sẵn trên Linux, thay thế cho các phần mềm trả phí.
Vậy, bây giờ có phải là lúc thích hợp để chuyển sang Linux?
Với tư cách là một người hàng ngày làm việc với cả PC chạy Windows và Linux, tôi có xu hướng trả lời là có. Trái ngược với những quan niệm sai lầm phổ biến, các bản phân phối Linux ổn định hơn bao giờ hết, và bạn khó có thể gặp phải các vấn đề driver kỳ lạ một cách bất ngờ. Trong trường hợp bạn gặp phải một số trục trặc nhỏ trên đường đi, bạn có thể khắc phục chúng khá nhanh chóng bằng các lệnh terminal.
Tuy nhiên, bài viết này sẽ không đầy đủ nếu tôi không đề cập đến những nhược điểm lớn nhất của hệ thống Linux. Các game multiplayer yêu cầu chống gian lận cấp độ kernel vẫn chưa thể chơi được trên các bản phân phối Linux, vì vậy bạn có thể muốn giữ lại Windows nếu bạn là một tín đồ của e-sports. Mặc dù tôi đã tìm thấy các lựa chọn thay thế vững chắc cho hầu hết các công cụ trong bộ Adobe Creative Cloud trên máy trạm Linux của mình, After Effects là một trong những ứng dụng hiếm hoi vẫn chưa có đối thủ xứng tầm. Vì vậy, nếu bạn là nhà thiết kế đồ họa chuyển động hoặc chuyên gia tổng hợp VFX không thể làm việc nếu thiếu After Effects, bạn có thể muốn tiếp tục gắn bó với Windows.
Ảnh chụp màn hình game Dead Cells đang chạy trên hệ điều hành Pop!_OS, minh họa khả năng tương thích game tuyệt vời trên Linux nhờ Proton.
Bạn nghĩ sao về những thay đổi này của Linux? Bạn có sẵn sàng thử nghiệm hoặc đã là một người dùng Linux lâu năm? Hãy chia sẻ ý kiến của bạn trong phần bình luận bên dưới, hoặc khám phá thêm các bài viết chuyên sâu về hệ điều hành Linux trên congnghe360.net!